Çocuk Kıyafetlerinde Doğal Boyalar | Kumaşlarda Boya Kullanımı


İnsanlık var olduğu zamandan bugüne kadar örtünme ihtiyacını karşılamak ve doğanın zorlu şartlarından korunabilmek amacıyla çeşitli tekstil yüzeylerini üretmiştir. Bu amaçla tarih öncesi çağlardan 19.yy’a kadar insanlar tekstil ürünlerinin renklendirmesinde doğal boyalardan yararlanmışlardır. Kullanılan doğal boyarmaddeler doğadaki bazı bitki, hayvan, toprak, liken ve mantarlardan elde edilen boyalardır. Bitkisel doğal boyalar meyve, çiçek, tohum gibi bitki parçalarının yanı sıra ot, çalı, ağaç, yumru, sürgünden de elde edilebilmektedir. Geçmişten günümüze tekstil ürünlerinden fonksiyonellikleri dışında görünüme yönelik beklentiler de her zaman olmuştur. Günümüzde daha çok modayla ilgili olan bu durum, eski zamanlarda da daha güzel olma veya güzel görünme bağlamında değerlendirilmiş ve tekstil ürünleri çeşitli metotlarla renklendirilmeye veya desenlendirilmeye çalışılmıştır.

Anadolu, pek çok bitkinin yaşama imkanı bulduğu, elverişli toprakları içinde barındıran önemli bir jeopolitik konuma sahiptir. Bu topraklarda yetiştirilen bitkiler yaşama dair her alanda değerlendirilmiş olup bunlardan biri de doğal boyamacılıktır. Boyama işlemlerinde bitkisel boyarmadde kaynağı olarak altın otu kullanılmıştır. Altın otu kuru halde tedarik edildikten sonra sap kısmından ayrılmış ve öğütücü yardımıyla öğütülmüştür. Öğütülmüş olan bu altın otu herhangi bir ön işlem görmeden direkt olarak boyama denemelerinde kullanılmıştır.

Ülkemizin birçok bölgesinde mısır yetiştiriciliği yapılmaktadır. Mısırın işlenmesi sırasında püskül kısmı genel olarak atık halde kalmaktadır. Boyama işlemlerinde doğal boyarmadde kaynağı olarak atıl durumda bulunan mısır püskülleri kullanılmaktadır. Kullanılan mısır püskülleri herhangi bir ön işlem görmemiştir. Yani boyama işlemi yapılacağı zaman boyama banyosuna direkt olarak eklenir.

Organik atıkların değerlendirilmesi çerçevesinde önemli miktarda bir tarımsal atık olan bademin dış yeşil kabukları ve zeytin yağı üretiminin bir yan ürünü olan prina doğal boya olarak ilk kez denenmiş ve literatüre kazandırılmış yeni doğal boya kaynaklarıdır. Şeker endüstrisi atığı olan melas şurubunun ekstraksiyonu, lavanta yağı işletmelerinden çıkan lavanta posasıyla, katırtırnağı posası ve şarap tesislerinin üzüm atıklarıyla yün liflerinin boyanabildiğini gösteren çalışmalar vardır.

Doğal liften yapılmış tekstil yüzeylerinde doğal boyarmaddelerle renklendirme işlemi yapılabilmesi için çoğunlukla mordanlama işleminin uygulanması gerekmektedir. Mordanlama işlemi boya ile tekstil yüzeyi arasındaki afiniteyi arttırır böylece daha canlı renkler, haslığı daha iyi boyamalar ve daha geniş renk spektrumları elde edilebilir. Mordanlama işlemini yapmak amacıyla kullanılan maddelere mordan denilir. Şap, demir şapı, bakır şapı ve şarap şapı ise en çok kullanılan mordan maddeleridir. . Doğal baskıda kullanılabilen mordanları metalik mordanlar, yağ mordanları ve biyo mordanlar olarak sınıflandırmak mümkündür.

Son yıllarda artan çevre bilinciyle beraber sentetik boyaların sebep oldukları çevre kirlilikleri, insan sağlığına zarar veren toksik etkileri ve atık problemleri nedeniyle sentetik boyaların kullanımına yönelik tartışmalar giderek artmıştır. Tekstil atıksuları yüksek oranda organik ve inorganik kirleticiler içermektedir. Bu kirleticiler içerisinde en tehlikelisi olmasa da insanları en rahatsız edeni boyarmaddelerden gelen kirliliktir. Renkli bir atık suyun doğal ortama salınması, renkli suyu görenler üzerinde zehirli bir maddenin suya karıştığı etkisini uyandırmaktadır. Oysaki çok daha fazla zehirli madde içeren tarımsal ilaçlar ya da endüstriyel atıklar doğal ortama karışmakta ama gözle görülebilir olmadığından insanlar üzerinde korku ya da endişeye neden olmamaktadırlar. Bu nedenle bu estetik olmayan kirleticinin giderilmesi, içerisine yeni kimyasallar eklenerek yapılsa da psikolojik olarak büyük önem taşımaktadır. Sentetik boyalar tekstil, boya, kâğıt ve baskı endüstrilerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Doğal boyalara doğru artan bu ilgiyle beraber insanların çok eski zamanlardan bu yana kullandıkları doğal baskı teknikleri ile tekstil yüzeylerini renklendirme uygulaması da daha çok uygulanır olmuştur.